“Өнгөрч буй 2024 он тун чиг өрнүүн жил боллоо” гэж 2024 оныг дэлхийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дүгнэж байна. Олон улсын хэмжээнд эмх замбаараа алдсан үйл явдал олонтаа өрнөж, нөхцөл байдлыг наймжааж, хэвийн болгох шийдэл хайхад бүхий л цаг хугацаа, хүч тамираа барсан жил ч гэж зарим нь дүгнэж байна. Геополитик, сансарын төлөөх өрсөлдөөн эрчимчиж, дайн тулаан тасарсангүй. Спортын салбарт ч гэсэн товчхонд нь дүгнэвэл томоохон өөрчлөлт гарсан боловч урагш ахих бус харин ч хойш ухарсан явдал болсон гэж үзэж болохоор байна.


ХУУЧИН БОЛОН ШИНЭ ОНЫ ЗААГИЙГ ХҮЧТЭЙ ГАЗАР ХӨДЛӨЛТӨӨР АЛХАЖ ОРОВ
Япон улсын Ишизава мужид шинэ оны гарсан эхний өдөр 7.6 магнитутын хүчтэй газар хөдөлсөн нь 2024 оны анхны цочирдом мэдээллийн нэг байв. Цунамигийн түгшүүр зарлахад хүрсэн уг газар хөдлөлт нь сүүлийн 13 жилд болж байсан хамгийн хүчтэй бөгөөд их хэжмээний хохирол дагуулсан байгалийн гамшигт үзэгдэл болж байлаа. Тун харамсалтайгаар 200 гаруй хүний амь үрэгдсэн юм.


САНСРЫН УРАЛДААН УЛАМ ИДЭВХЖИВ
Хүн төрөлхтний бүтээлч сэтгэлгээ, оюун ухааны чадамжийг харъя гэвэл тэнгэр өөд ширтээд нэг үзээрэй. Шинэ оны эхний өдөр хүчтэй газар хөдлөлтийн улмаас ихээхэн гарз учирсан Япон улс тухайн сард багтаан SLIM буюу Сар судлах ухаалаг газардагч нэртэй сансрын хөлгөө сар руу амжилттай илгээж, гурван сарын турш дэлхий рүү мэдээлэл дамжуулжээ. БНХАУ ч мөн адил олон жил төлөвлөсөн ёсоороо сарны алс хязгаар нутгаас хөрсний дээж авч ирэх төслөө амжилттай хэрэгжүүлж дуусгасан бол НАСА-гийн Персевиренс сарнаа явагч Ангараг гараг дээрээс микробын амьдрал байж болзошгүй нотолгоог олж, харь гараг судлалд томоохон үсрэлт хийлээ. Мөн Евро-Япон хамтарсан даалгаврынхан Буд гарагийн өмнөд туйлын зургийг авав. Дэлхийн анхны хувийн сансрын агентлаг СпейсИксийнхэн савхан гар бүхий газардаж буй пуужинг барьж авах технологио туршсан боловч санасан хэмжээний амжилтанд хүрээгүй. Гэхдээ найдлага бий гэдэг дүгнэлтэнд хүрсэн. Боинг компанийн Старлайнер хөлөг зургаадугаар сард хоёр сансрын нисгэгчийг Олон улсын сансрын станцад хүргэж өгсөн боловч техникийн эвдрэлийн улмаас зорчигчид нь хоёр сарын даалгавраа дуусгасан ч ирэх хавар хүртэл дэлхийдээ эргэн ирж чадахааргүй болсон. АНУ-ын талаас ОХУ-ыг өнгөрсөн тавдугаар сард задгай сансарт цөмийн цэнэгтэй хиймэл дагуул эсэргүүцэгч пуужин байрлуулсан гэж буруутган маргалдаж байх зуурт Хятадууд сансар дахь цэргийн хиймэл дагуулын тоог олшруулж амжив.

ХҮНИЙ ТАРХИНД ЧИП СУУЛГАХ ТУРШИЛТ АМЖИЛТТАЙ БОЛОВ
“Х” платформ, “СпейсИкс”-ийн эзэн, тэрбумтан Илон Маскын “Neuralink” компани зөгнөлт кинонд гардаг шинжлэх ухааны туршилтыг бодит амьдрал дээр хийж, тун боломжийн үр дүнд хүрчээ. Тодруулбал, хүний тархинд чип суулгах мэс ажилбарыг амжилттай хийсэн юм. Чип суулгах туршилтын зорилго нь хүн бодлоороо компьютер удирддаг болох чадварыг суулгах юм. Ингэснээр дөрвөн мөч нь саажсан өвчтөнгүүд бусдын туслалцаагүйгээр аливаа төхөөрөмжийг удирдах боломжтой болно.

КЛАУДИА ШАЙНБАУМ МЕКСИКИЙН АНХНЫ ЭМЭГТЭЙ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ БОЛЛОО
Дэлхий даяар маш олон сонгууль болсноороо 2024 он онцлогтой. Тэднээс анхаарал татууштай нь Мескикийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль. Клаудиа Шайнбаум гэх 61 настай эмэгтэй сонгогчдын 58.8 хувийн санал авснаар түүхэнд Мексикийн анхны эмэгтэй Ерөнхийлөгч хэмээн тодоор бичигдэн үлдсэн юм.

ПАРИСТ БОЛСОН 33 ДАХЬ ЗУНЫ ОЛИМП
Хүн төрөлхтний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг болсон Олимпын наадам 33 дахь удаагаа Францын ч төдийгүй дэхийн загварын нийслэл гэгддэг Парис хотод болсон. АНУ 126 медаль хүртэж, олон улсад тэргүүлсэн бол Монгол Улсын тамирчин жүдогийн 48 кг-ийн жингээс  Б.Баасанхүү мөнгөн медаль хүртсэнээр манай улсын Олимпын түүхэнд авсан медалийн тоог нэгээр нэмэж чадсан юм. Парисын олимпийн нээлтийг түүхэнд анх удаа цэнгэлдэхээс гадуур буюу Сена мөрний хөвөө даган зохион байгуулжээ. Парис хот дэлхийн загварын нийслэл нэрээ батлан харуулахын тулд тун чиг хээнцэр нээлт хийсэн боловч зарим нэг нууцлаг дүр болоод ЛГБТК+ хүмүүсийн оролцуулснаараа олны анхаарлыг татаж, басхүү хурц, хурц шүүмжлэлд өртөөд амжсан.

ОЙРХ ДОРНОДОД ГАЛ ЗОГСООХ ГЭРЭЭ БАЙГУУЛСАН Ч…
Израил-Хамасын дайн 2023 оны аравдугаар сард эхлээд өнөөдөр ч үргэлжилж буй. Жил гаруй үргэлжилж буй дайнд Ливаны Хезболла бүлэглэл Палестинийн Хамас бүлэглэлийг дэмжиж, Израильд цохилт өгснөөр хоёр орны хилийн дагуу нэг ч өдөр алгасалгүй мөргөлдөөн болсоор 2024 оны төгсгөлд хүрч ирэв. Албан ёсны мэдээллээр сүүлийн гурван сарын хугацаанд Израиль-Хезболлагийн мөргөлдөөний улмаас 1800 орчим хүн амиа алдаж, 20 гаруй мянган хүн шархадсан гэх мэдээлэл байна. Нөхцөл байдал хүндэвтэр байгаа ч гэсэн сөргөлдөгч талууд өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын сүүлээр гал зогсоох гэрээ байгуулсан ч Ойрх Дорнод, тэр дундаа Газын зурваст буун дуу тасраагүй л байна.

АЛДАРТ РЕППЕР ДИДДИГИЙН ХЭРЭГ ӨНДРИЙГ АВАВ
Шон “Дидди” Комбс буюу дэлхий дахинаа Пафф Дади, ПиДидди зэрэг нэрээр алдартай репперийн бэлгийн мөлжлөг, хүний наймаа, хар тамхи зэрэг олон хууль бус явдалтай холбоотой хэрэг 2023 оны сүүлээр илэрсэн ч төдийлөн дуулиан бололгүй байсаар 2024 оны дөрөвдүгээр сараас дэлхий дахины нүдийг орой дээр нь гаргасан аймшигтай хэрэг болох нь тогтоогдож, шоронгийн хаалга татлаа. Репперийн хуучин найз бүсгүй Касси буюу Кассандра Вентурагийн шүүхэд гаргасан гомдол ийнхүү олны анхаарлыг татаж, бусад хохирогчид ээлж дараалан гомдол мэдүүлэх эхлэлийг тавьжээ. Одоогоор гомдол мэдүүлсэн хүмүүсийн тоо хэдэн зуугаар тоологдож байна. Хэрэг өндрийг авснаас хойш саатуулагдаж байгаа ПиДиддигийн шүүх хурал ирэх оны тавдугаар сарын 05-нд болно.

АЗИАС ЭМЭГТЭЙ ХҮН АНХ УДАА НОБЕЛЬ ХҮРТЛЭЭ
Салбар, салбартаа үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийг өндрөөр үнэлж, жил бүр Нобелийн шагнал олгодог тогтсон уламжлалтай. Энэ жилийн тухайд онцлууштай нэгэн шагналын эзэн нь Өмнөд Солонгосын зохиолч Хан Ган Нобелийн утга зохиолын шагналыг хүртсэн нь байлаа. Хан Ган нь Азиас энэ шагналыг хүртсэн анхны эмэгтэй болсон юм. Нобелийг шагналыг 1901 оноос эхлэн олгосон бөгөөд 123 жилийн түүхэнд тодорхой салбаруудаас уг шагналыг хүртсэн 17 эмэгтэй тодроод байсан билээ.

ЦАГ УУР УЛАМ ХАЛУУН БОЛОВ
Цаг уурын өөрчлөлтийг хүн төлөрхтөн урьдчилж мэдээгүй гэвэл үнэнд нийцэхгүй. Эрдэмтэд хэдэн арваны өмнөөс л хатуу түлшний хэрэглээ цаг уурын өөрчлөлтөд хүргэж болзошгүйг анхааруулсан. Анхааруулга үнэн болохыг бид өнөөдөр биеэр мэдрээд сууж байна. Агаар мандал дахь нүүрстөрөгчийн давхар ислийн түвшин нэмэгдэж, 2024 онд хамгийн халуун жил болж үлдлээ. Дэлхийн түүхэнд анх удаа агаарын температур Цельсийн 1.5 градусаар нэмэгджээ. Гэхдээ энэ нь дунджаар шүү. Аж үйлдвэрийн өмнөх үетэй харьцуулсан дүн гэдгийг ч санах хэрэгтэй. Товчхоноор, 2015 онд баталсан Парисын гэрээгээр тавьсан зорилтдоо хүн төрөлхтөн хүрч чадсангүй.

Д.ТРАМП ХОЁР ДАХИА АНУ-ЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН СОНГУУЛЬД ЯЛЛАА
Ерөнхийдөө хэл ам дагуулсаар ажлаасаа хугацаанаасаа өмнө буусан Дональд Трамп 2024 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин хүчээ үзэж, дахин ялалт байгуулж чадлаа. АНУ-ын 45 дахь Ерөнхийлөгчийн албан тушаал хашиж явсан тэрбумтан Дональд Трамп ийнхүү 47 дахь Ерөнхийлөгч болон Цагаан ордонд эргэн төвхнөх гэж байна. Тэрбээр ирэх сарын 20-нд Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөж, ажлаа албан ёсоор хүлээн авна.

БНСУ-ЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ УЛС ОРНОО БУЖИГНУУЛАВ
Товчхондоо Өмнөд Солонгосыг зургаан цаг бужигнуулсан үйл явдалд буруутай Ерөнхийлөгч Юн Сук Ёль өнөөдөр тэн эгзэгтэй байдалд ороод байгаа. Дайны онц байдал зарлаж, цэргийн дэглэм тогтоохыг завдсан хэрэгт унаад байгаа түүнийг цаазлах уу, бүх насаар нь хорих уу гэдэг дээрээ тулсан. БНСУ-ын үе, үеийн Ерөнхийлөгчийн ихэнх нь шоронгийн хаалга татсан түүхтэй. Магадгүй уламжлал ёсоор гэсэн ч буруудахааргүй энэ удаагийн үйл явдалын эзэн Юн Сук Ёль харин ч “гүргэр эр” аж. Учир нь, өмнөх Ерөнхийлөгч бүгд хэргээ хүлээж, уучлалт гуйгаад ажлаа өгч шийтгэлээ амсдаг бол Юн Сук Ёлийн хувьд өөрийгөө буруугүй гэж мэлзэн, шүүх дуудсан цагт очихоос татгалзах зэргээр эрс хачирхалтай үйлдэл хийдэг нь солонгосчуудыг алмайруулж орхив.

АССАДЫН ЗАСАГЛАЛ 60 ЖИЛИЙН ДАРАА НУРАВ
Сирийн улс төрийн сөрөг хүчин болон Исламын улс бүлэглэлийн холбоотон гэдэг Хаяат Тахрир Аль Шам бүлэглэлийн манлайллаар босогчид арав гаруйхан хоногийн дотор нийслэл Дамаск хотод нэвтэрч тэнд 60 жил тогтносон Башар Аль Ассадын гэр бүлийн ноёрхлыг нураасан нь 2024 оны бас нэгэн томоохон үйл явдал байлаа. Босогчдын гэнэтийн тэмцэл амжилтанд хүрснээр Башар Аль Ассад гэр бүлийн хамт ОХУ-д дүрвэн Москва хотод толгой хоргодож байгаа гэх мэдээлэл гарсан. Гэвч Башар Аль Ассадын гэр бүлийн хувь заяа тун харамсалтайгаар эргэж байх шиг байна. Энэ сарын 29-нд эхнэр Асма Аль Ассад цусны хорт хавдар хүндэрсний улмаас нас барсан гэх мэдээллийг Кремлиэс хийжээ. Харин Башар Аль Ассадын хувьд Москвад очсон гэх мэдээлэл гарснаас хойш олон нийтийн өмнө ил гарахгүй байгаа нь зарим талд эргэлзээ төрүүлэх янзтай байна.

БИТКОИНЫ ХАНШ $100 МЯНГА ДАВЖ, ШИНЭ ДЭЭД АМЖИЛТ ТОГТООСОН НЬ
Дэлхийн криптовалютийн түүхэнд хамгийн амжилттай яваа, олон жилийн нугачаанд ганцаар тогтож үлдсэн Биткойны ханш энэ оны сүүлээр 100,000 ам.доллар давсан нь түүхэн дээд амжилтаар бүртгэгдэв. Эдийн засгийн шинжээчид биткойны ийн өндөр үнэд хүрсэн шалтгааныг АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнтэй холбон тайлбарлаж байна. Учир нь, Дональд Трамп Ерөнхийлөгчөөр сонгогдвол цахим мөнгөний бодлогод илүү анхаарч уян  хатан болгоход анхаарна гэж амласнаас гадна иргэдэдээ биткойноо зарахгүй байхыг уриалж байсан юм.