“Болдтөмөр ерөө гол” компаниараа дамжуулан Монголын төмрийн хүдрийн стратегийн ордуудад эзэн суусан Б.Дэлгэрсайхан яах гэж УИХ-ын гишүүн болсон бэ. Энэ асуултад үндсэн хоёр хариулт байдаг. Эхнийх нь Монголын хүнд үйлдвэрийн суурь буюу Сэлэнгэ дэх Баянгол, Хандгайт тэргүүтэй ордуудын төмрийн хүдрийг боловсруулалгүй хятад түншүүддээ худалдах. Үүний тулд төмрийн хүдрийг хаалтгүй тээвэрлэх төмөр замын дэд бүтцийг Хятадуудын хамт эзэмших байсан гэлтэй. Тэгвэл Б.Дэлгэрсайхан өнгөрсөн хугацаанд УИХ-ын гишүүнээр суухдаа энэ зорилгоо үндсэндээ биелсэн гэж болно.

Гэвч УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайханы “Болдтөмөр ерөө гол” болон түүний охин компаниудын   үйл ажиллагаанууд Монгол Улсын Үндсэн аюулгүй байдлын үзэл баримтлалтай зөрчилдөж ирсэн. Тухайлбал, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 3.2.2.2-т “...Гадаадын төрийн өмчит компанийн хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлаж, стратегийн ач холбогдолтой салбарт хөрш орон, өндөр хөгжилтэй бусад орноос оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тэнцвэртэй байлгах бодлого баримтална” гэж заасан байдаг. Тэгвэл Засгийн газрын 2022 оны нэгдүгээр сарын 12-ны 28 дугаар тогтоолоор Хятадын 50-иас илүү хувийн эзэмшилтэй байгаа Б.Дэлгэрсайханы хамаарал бүхий компанид Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын Зүүнбаян өртөөнөөс эхэлж, Ханги боомт хүртэл үргэлжлэн, БНХАУ-ын Мандал боомттой холбогдох төмөр замын концессыг ямар нэг сонгон шалгаруулалтгүйгээр шууд гэрээ байгуулах шийдвэр гаргасан. Улмаар Засгийн газар гуравдугаар сарын 9-нд  Ханги-Мандалын чиглэлийн төмөр замыг “Зураг төсөл боловсруулах-барих-ашиглах-шилжүүлэх” нөхцөлөөр хэрэгжүүлэх концессын гэрээг “Монголиан транс лайн” ХХК болон “Монголиан транс ложистик” ХХК-ийн нэгдэлтэй байгуулах эрхийг Төрийн худалдан авах ажиллагааны газарт олгосон байдаг. Энэ ажлыг  Зам, тээврийн сайд Л.Халтар гардан гүйцэтгэсэн гэж болно. Мөн Б.Дэлгэрсайханы хамаарал бүхий компаниудын Засгийн газартай байгуулсан концессын гэрээ өнөөг хүртэл олон нийтэд ил болоогүй бөгөөд нийт санхүүжилт нь ам.доллароор яригдаж байгаа. Хятадын хөрөнгө оруулалттай тус компани Монгол дахь төмөр замыг хэдий хугацаанд эзэмших зэрэг нь нууц хэвээр байгаа юм.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн дэвшүүлсэн “Алсын хараа-2050” хөтөлбөрт Зүүнбаян-Ханги боомт чиглэлийн 280 км төмөр замын төслийн нийт өртөг 2,860,000,000,000 буюу 2.8 их наяд төгрөг байхаар тооцож суулгасан байдаг. Концесс эзэмшигч компани анхан шатны хөрөнгө оруулалт 400 орчим сая ам.доллар шаардлагатай гэж мэдэгдсэн бол уг төмөр замын зураг төслийг боловсруулсан Хятадын төрийн өмчит “Төмөр замын XX товчоо корпорац” компани нэг км замын өртгийг 2.5 тэрбум төгрөг хэмээн гаргаж байжээ. Ямартай ч нийт өртөг болон стратегийн ач холбогдлоороо Зүүнбаян-Хангийн төмөр зам мега төслийн ангилалд багтаж байгаа. Тиймээс мега төсөл хэрэгжүүлэгч ямар нэг сонгон шалгаруулалтгүй сонгогдсон нь өөрөө том асуулт дагуулсаар байна. Тэгээд ч Дархан, Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн ордуудыг эзэмшигч “Болдтөмөр ерөө гол” болон түүний хамаарал бүхий компаниуд энэ хэмжээний төслийг дангаараа санхүүжүүлэх ямар ч боломжгүй. Тиймээс Б.Дэлгэрсайханы Ли Шиаомин тэргүүтэй хятад түншүүд Монголд төлөөний компаниудаа байгуулж энэ төслийг эзэмшсэн. Харин үүнийг гүйцэтгэгч нь Б.Дэлгэрсайхан байжээ. Б.Дэлгэрсайханы хувьд анх 2016 онд УИХ-ын гишүүн болсон цагаасаа эхлэн Дорноговийн Зүүнбаян өртөөг Хангийн боомттой холбох төмөр замын бүтээн байгуулалтыг ямар нэг сонгон шалгаруулалт эхлүүлэх саналаа Засгийн газар тавьж ирсэн. Энэ удаад “Монголиантранс лайн”, “Монголиан транс ложистик” гэх хоёр компаниараа дамжуулан энэ хүслээ гүйцэтгүүлж дөнгөсөн. Бидний олж мэдсэнээр “Монголиантранс лайн” компанийн захирал Далхаагийн Отгонбаяр нь “Болдтөмөр ерөө гол” компанийн дэд захирал, “Монголиан транс ложистик” компанийн захирал Мяхлайн Сүхбаатар нь “Болдтөмөр ерөө гол”  компанийн  төмөр зам хариуцсан захирал зэрэг албан тушаалуудыг хашиж байсан УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайханы хамаарал бүхий этгээдүүд байна. Мөн УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан “Монголиан транс ложистик” компанийг 2015-2018 оныг хүртэл хөрөнгө, орлогын мэдүүлэгтээ мэдүүлж ирсэн байдаг.

Засгийн газрын хуралдаанаар эдгээр компанитай шууд концессын гэрээ байгуулах асуудлыг 2022 оны гуравдугаар сарын 9-нд шийдвэрлэж, түүнээс хоёрхон хоногийн дараа Зүүнбаян өртөөнд төмөр замынхаа нээлт болоход Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ тэргүүтэй Засгийн газрын гишүүд бараг бүгд оролцсон байдаг. Тухайн үед тэдний хийж байсан мэдэгдлүүдээс онцолбол, Зүүнбаян-Хангийн төмөр зам нээгдсэнээр Дархан, Сэлэнгийн бүс нутагт орших Төмөртэйн ордоос БНХАУ-ын Бугат өртөө хүртлэх тээврийн зайг 300 гаруй км-ээр дөт болно. Төмрийн хүдрийн тээврийн зардал буурах зэргээс тус чиглэлийн төмөр зам хэний тусын тулд байгуулагдаж байгааг харж болно. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдөр Дархан, Сэлэнгэ дэх стратегийн төмрийн хүдрийн ордыг эзэмшигч “Болдтөмөр ерөө гол” компанийн талаас илүү хувийг эзэмшигч Хятадын тал, төмөр замын дэд бүтцийг эзэмшиж ашиглах эрх мэдэлтэй болсон гэсэн үг. Гэтэл Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 3.2.1.4-т “Дэд бүтцийн салбарын хөгжлийг үндэсний аюулгүй байдлын шаардлагад нийцүүлж, хөрөнгө оруулалтад эдийн засгийн үр ашгийг шалгуур болгоно. Төмөр замын сүлжээг байгуулахдаа Монгол Улсын үндэсний ашиг сонирхлыг эрхэмлэнэ” хэмээн заасан байдаг. Энэ бодлого Зүүнбаян-Хангийн төсөл дээр огт хэрэгжээгүйг үүнээс харж болно.

Б.Дэлгэрсайхан өмнө нь энэ чиглэлийн төмөр замын төслийг өөрийн хамаарал бүхий “Дорнын төмөр зам” компаниараа дамжуулан хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байсан ч удаа дараа  цуцлагдаж байсан түүхтэй. Ингэснээр Сэлэнгэ аймаг дахь төмрийн хүдрийн ордуудаас олох ашгаа нэмэгдүүлэн хэмээн тооцож байсан. Улмаар УИХ, Засгийн газрын түвшинд энэ төслийг нэг орноос хараат байдлаар бус үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд авч үзэн, улсын ашиг сонирхолд нийцсэн хөрөнгө оруулалт татах байдлаар шийдвэрлэхийг эрмэлзэж ирсэн. Гэтэл Б.Дэлгэрсайхан “Дорнын төмөр зам” компани Зам, тээврийн хөгжлийн яам, “Эрдэнэс монгол” нэгдэл зэрэг Монголын төрийн байгууллагуудын дэмжлэгтэйгээр БНХАУ-ын төрийн “Нэг бүс-нэг зам” бодлогыг шууд хэрэгжүүлэгч “Төмөр замын XX товчоо корпорац”-аар Урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг боловсруулж дөнгөсөн. Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр замын төсөл ийм замаар урд хөршийн 100 хувь санхүүжилтээр босож байгаа. Цаашид Б.Дэлгэрсайханы хятад түншүүд 100 хувь санхүүжүүлсэн шигээ 100 эзэмшинэ.