Шүгэл үлээгч

​Хэнийг сонгох нь таны эрх ч гэлээ...?!

2024/04/12
Өчигдөр нийгмийн сүлжээний хуудаснуудаар энэ сонгуульд хэнийг дэмжихээ “олны танил”-ууд илэрхийлэв дээ. Хэнийг сонгох гэж байгаагаа ил цагаан илэрхийлснийх нь төлөө нийтээрээ нийлж гадуурхав. Арга ч үгүй юм. Сонгууль дөхөхөөр хошхируулж хэд гурван үг хэлүүлж аваад сонголт тодорхой болсны дараа талийгаад алга болдог болохоор арга ч үгүй юм. Дээрээс нь олон улсын хэд, хэдэн байгууллагын ерөнхий үзүүлэлтээр 100-аас хойш байрт бичигдэж, санхүүгийн байгууллагууд эдийн засаг нь бодож байснаар чинь өсөхгүй ээ гээд дүгнэчихсэн байдаг.
 
  1. Одоо гол асуудалдаа оръё. Ардчилсан оронд үзэл санааны эрх чөлөө гэж нэг юм бий. Хувь хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг бол үүнийг хэн ч амархан ойлгочих зүйл. Нэг ёсондоо чамтай, таньтай хэн ч адил байх албагүй. Босоо хөх Монгол байна уу, Мозамбик байна уу хамаагүй. Эх оронч байна уу, үгүй байна уу падгүй. Мандуулах гэж байна уу, андуурах гэж байна уу бүр тусдаа. Чамтай адил нүдээр орчлонг харах албагүй, тийм боломж ч угаас байхгүй. Ялангуяа хүний сонголтон дээр маргах нь тэс өмнөө асуудал. Принстоны их сургуулийн нэгэн судалгаа бий. Хүн сонгуульд оролцохдоо сурталчилгаа, пи-арт найддаггүй гэнэ. Хэвлэмэл тараасан материал дээр хэр зэрэг нүдэнд дулаахан гарч вэ гэдгээс л аль эрт сонгочихдог ажээ. Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө АНУ-д болсон засаг захиргааны удирдлагын сонгуульд оролцогчдоос түүврийн аргаар судлахад ийм дүн гарч. Намын бодлого бүү хэл Улс эх орныхоо ирээдүй, өнөө маргаашийн нөхцөл байдал гэхээс илүү хүн гэдэг амьтан инстиктээрээ хэр зэрэг нүдэнд дулаахан байна түүгээр нь анхны сонголтоо хийдэг байна.
  2. “Олон нийт” яагаад дургүйцэв. Фейсбүүк хуудсаар энэ сонгуульд Л.Оюун-Эрдэнийг дэмжинэ гэж “нөлөөлдөг” хэд нь пост хийж. “Нөлөөлөгчдийг” шүүмжлээд байгаа хүмүүсийн “ньюс фийд” буюу талбар  дээр тухайн хүний сонирхлын дагуу зүйлс гарч ирдэг. Тухайн нийгмийн сүлжээний хуудас эрхлэгч компани хиймэл оюуны аналитик дээр тулгуурлаад сонирхлынх нь дагуу зүйлс гарч ирдэг гэсэн үг. Мэдээж хэрэг сошл бол олон үзэл бодлын талбар учраас санаанаас зөрөх этгээд гарч ирэх нь зайлшгүй. Чухам үүнээс л маргаан өрнөөд байгаа юм. Хиймэл оюун хувь хэрэглэгчийг онилдог юм байж. Тэгвэл хувь хэрэглэгч юу болж таарах вэ? Монголын хөрсөн дээр бол юу ч болж таарахгүй. Гадаа асуудал дүүрэн байна, дээр сууж байгаа хэд маань тааруу байна, ердөө юу ч болохгүй байна. Олон судалгаа үүнийг харуулна. Амьдрал бараан байна. МАН засаглаж байна. Тэгээд гүйцээ, дэмжихгүй байх нь тодорхой.
  3. Нөлөөлөгч гэж хэн бэ? Оксфордын толь бичиг нэн шинэ энэ ойлголтыг дараах байдлаар тайлбарлаж. Нөлөөлөгч гэдэг нь “хувь хүний мэдлэг, нөлөөлөх чадвар, хэрэглэгчидтэй тогтоосон харилцаагаар хэн нэгний шийдвэрт нөлөөлөх чадалтай хүнийг хэлнэ” гэж тодорхойлжээ. Тийм ч учраас нийгэмд нөлөө бүхий хүнийг сонгуульд “ашиглах” болсон байна. Дээр дурдсан Принстоны их сургуулийн судалгааг л үр дүнтэй болгох гээд байгаа хэрэг юм шүү дээ. Нийгмийн өндөр хөгжилд хүрчихсэн улс орнууд сонгуульд хөтлөлцөж, хамт зураг дарахаас илүүтэй “дэмжиж байгаа” гэж хэлүүлэх практик бий. Харин хөгжиж буй манайх шиг улс орнууд кампанит ажлын турш хөтлөлцөөд явдаг жишиг байна. Монгол Улсад одоо бол нийгмийн сүлжээ гэдэг хөөсөн дунд “нөлөөлөгчид” байгаа учраас энэ хөөсийг ашиглах сонирхол горилогчдод байх шиг байна. Гэвч манайд нөлөөлөгч жинхэнэ утгаараа байдаг уу үгүй юу эргэлзээтэй. Өрхийн мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн хэрэглээ, хүртээмжийн 2022 оны судалгаагаар Монгол Улсын 15 ба түүнээс дээш насны нийт иргэдийн 99.2 хувь нь гар утас, 17.4 хувь нь зөөврийн компьютер, 11.5 хувь нь суурин компьютер, 1.1 хувь нь таблет/ай пад, 0.2 хувь нь бусад зөөврийн төхөөрөмж хэрэглэж интернэтэд холбогдсон гэх дүн гарчээ. Хэрэглээний түвшнийг нь харвал Улаанбаатар хотод их, хөдөө орон нутагт бага байна. Түүнчлэн эмэгтэйчүүд, эрчүүдээс илүү их цагийг интернэтэд өнгөрөөдөг гэх дүн гарчээ. Одоо “нөлөөлөгч” гэж хэн бэ гэх асуулт гарч ирнэ. Нийгмийн сүлжээгээр “сонголтоо” “ил зарласан” дээрх хүмүүст яагаад дургүй байгаа вэ гэвэл тодорхой хэмжээнд нөлөөлдөг субъектууд байгаа учраас уурлаад байгаа юм. Шарк танкийн ментор, сагсны лигийн тамирчин, зурагтаар гардаг жүжигчин, подкаст “хийдэг” нөлөөлөгч, өндөр албан тушаалтны зөвлөх байсан учраас нийт олонлог тэднийг “булли”-дээд байгаа юм.
  4. Аливаа хувь хүнд оюун санааны эрх чөлөө гэж нэг юм бий. Гэхдээ “нөлөөлөгч” гэсэн тамгатай л бол түүнийг хувь хүн биш хэн нэгэнд нөлөөлдөг субъект болгож байгаа юм. Зарим улс орон тухайлбал Франц улс нийгэмд нөлөөлдөг 5 мянгаас илүү дагагчтай хэн нэгнийг нөлөөлөгч гэж үзээд хэрэв сурталчилгаа хийвэл тухайн сурталчилсан зүйлсийн үнэн мөнийг хариуцаж, алив нэгэн алдаа илэрбэл торгууль оноодог байхаар хуульчлаад удаагүй байна. Жирийн нэгэнд хэнийг сонгоод, юугаа эдлэх нь хамаа байхгүй ч тодорхой хэмжээнд олонд танигдсан нэгэн дэмжиж байгаагаа илэрхийлбэл автоматаар сурталчилгаа болоод байдаг нь ийм учиртай.
  5. Дээрх субъектууд аливаа зүйлийг яаж ч сонгосон бай, эцсийн сонголтод буюу үүнийг уншаад сууж байгаа таньд, чамд нөлөөлөх боломж байхгүй. 10-аас хоёрт нь нөлөөлж болох ч ялангуяа сонгосон сонголтоо зарласныг нь шүүмжилж байгаа таньд, чамд ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөхгүй. Дараа нь зарчимын нэг асуудал үүснэ. Нийгэм ёс суртахууны доод шугамд хүрчихсэн бол түүнийг нь эрүүлээр харж чаддаг нэгэн ямар ч сонголт хийж болно. Гэвч сонгогдсон хэн нэгнийг түших, дэмжихээс өөр арга үгүй. Сонгогдох эрх хүн бүрд нээлттэй ч олонхийн дэмжлэгийг авах нь тийм ч амар биш. Тиймдээ ч үзэл санаатай, түүнийхээ төлөө бат зогсдог нэгэн, аль нэг субъектийг дэмжихээс өөр арга байхгүй. Тиймдээ ч эрүүлээр сонголтоо илэрхийлсэн байж болно.
 
Эцэст нь сонголт зөвхөн тухайн хүний л асуудал. Харин хэнийг сонгохоос илүү сонгуульд оролцож, өөрийнхөө саналыг тусгах нь чухал. Тэгээд ч аливаа хүн юуг ч, хэнийг ч сонгосон бай аль эрт тунгааж бодоод, далд ухамсраараа шийддэг гэдгийг судалгаа харуулчихсан. Нөлөөлөгчид нөлөөлж байна гэж бодож байвал нөлөөллийг сааруулах хүч нь хүн танд өөрт чинь бий.

Холбоотой мэдээ

​Битүү шөл...
Улс тунхагласны баяраар зарим хилийн боомтууд амарна
Дата, өгөгдлийн бие даасан байдлыг бүрдүүлнэ

Сэтгэгдэл бичих

Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд SHUGELULEEGCH.mn хариуцлага хүлээхгүй.
Сэтгэгдэл 0