Сонгууль эхлээд нэгнийгээ од, мод, би, чи, үзэлгүй, үзэлтэй, МАНай нам, тАНай нам, би хүн, чи хүн биш гээд нэгнийгээ буллидээд байгаа болохоос энэ сонгууль жендэрийн үнэртэйгээ хамт эхэлсэн юм. Энэ удаагийн сонгуульд нэр дэвшигчдийн 61 хувь нь эрэгтэй, 39 хувь нь эмэгтэй хүйсийнх байна. Шийдвэр гаргах түвшинд хүйсийн тэгш эрхийг хангах зорилт тавьсан НҮБ-ын зорилтоо харсан ч, хүйсийн тэгш эрхийг хангана гэдгээ урт хугацааны үзэл баримтлалдаа тусгасны хувьд ч, УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулсныг харвал ч тэгш оролцоог хангах нь холын хүсэл биш байлтай. Гэвч манайд хүйсийн тэгш эрх гэдгийг зөвхөн эмэгтэй хүйс дээр наах гээд байдаг гэмтэй. Улс төрийн оролцоонд аль нэг хүйс нь давамгайлах тусам нийгмийн хамгаалал болон бусад бодлого хатуудах гээд байдаг нигууртай тул ийнхүү дэлхий нийт 50/50 гэдэг бодлого баримтлаад уриалаад байгаа юм.

Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн, харьяа байгууллагуудаас нь мөнгө гуйж бадар барьдаг тул “Тогтвортой хөгжлийн зорилт”-д нэгдэн орохоос өөр аргагүй болсон. Тийм ч учраас гишүүн орны хувьд урт хугацааны хөгжлийн үзэл баримтлалдаа тусгаж, сонгуулийн өмнөхөн Сонгуулийн тухай хуульдаа энэ чиглэлийн өөрчлөлт оруулаад амжсан юм. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нийт нэр дэвшигчийн 30-аас доошгүй хувь нь, 2028 оны ээлжит сонгуулиар 40-өөс доошгүй хувь нь аль нэг хүйсийнх байхаар тусгажээ. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл 70/30 байгаад, 60/40 болноо гэсэн үг. Ингэхдээ эр, эм гэж ялгамжлахгүйгээр тусгасныг анзаараарай.
 

УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгууль дууссаны дараа 6 сарын хугацаанд Улстөрийн намын тухай хуульд заасны дагуу удирдах зөвлөл, бага хурал, хяналтын зөвлөл зэрэг хуульд заасан 4-5 шатны байгууллагын бүтцэд хүйсийн харьцааг хангуулна. Улмаар Жендэрийн Үндэсний хороонд хүйсийн балансыг тайлагнаж, 2025 оны 3-р сарын 01-ний дотор гаргаж өгөх юм. Улмаар Жендэрийн Үндэсний хороо үүнийг боловсруулж, 2025 оны наймдугаар сарын 1-ний дотор СЕХ-нд дүгнэлтээр хүргүүлж, СЕХ нь аудитын болон бусад тайлан нэгтгэн тухайн намд улс төрийн санхүүжилт олгохоо шийдэх юм. Ингэснээр хүйсийн тэнцвэрийг илүүтэй хангаж чадсан нам нь улс төрийн санхүүжилт ахиу авна гэсэн үг.

Сүүлийн 10 жилд болсон УИХ-ын гурван удаагийн сонгуулиар эмэгтэйчүүд 11-13 суудал авсан нь нийт суудлын 17.1 хүртэл хувь болж байгаа аж. Харин УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, нэр дэвших квотыг 2024 онд 30, 2028 онд 40 хувьд хүргэхээр хуульчилсан. Гэвч бодит байдалд намуудын 2024 оны УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигч эмэгтэйчүүдийн тоо эрэгтэй нэр дэвшигчдээс доогуур байна. Тухайлбал МАН-аас нэр дэвшсэн 126 хүнээс 88 эрэгтэй, 38 эмэгтэй байгаа бол АН-ын 126 нэр дэвшигчээс 88 эрэгтэй 38 эмэгтэй, ХҮН-аас 68 хүн нэр дэвшсэний 58 нь эмэгтэй, “Үндэсний эвсэл”-ийн 70 хүнээс 41 нь эрэгтэй, 29 нь эмэгтэй нэр дэвшигч байна.

Дорнын улс орнуудад эрх баригчдын дийлэнх нь эр хүйсийнх давамгайлдаг. Соёл, зан заншил, стереотайпаар нь харсан ч энэ бол байх үзүүлэлт. Гэхдээ нийгэм эдийн засгийн хөгжлөөр тэргүүлдэг Япон, Өмнөд Солонгост хүйсийн харьцааг тэгшитгэх бодлого баримталж, эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд анхаарч байна. АНУ-ын холбоотон болохын хувьд дээрх хоёр улс АНУ-ын зөвлөмжөөр, зарим талын шахалтаар үүнд анхаарч байгаа юм. Эдийн засаг болон хөгжлөөр тэргүүлэгч энэ хоёр улсын нөлөөгөөр Азийн бусад улс орнуудад эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэх хандлага өнгөрсөн 10 жилийн турш эрчимтэй ажиглагдсан гэдгийг олон улсын судалгааны байгууллагууд онцолжээ.